fot. Emilia Niedbała

Mało kto ich nie kocha. Nawet ci, którzy twierdzą, że nie lubią kolęd, w okresie świątecznym nucą je pod nosem. Co jednak wiemy po ich historii i pochodzeniu? 

Genezy słowa kolęda należy szukać w starożytnym Rzymie. Słowo to pochodzi od określenia pierwszego dnia miesiąca – calendae. Termin ten związany był również z obchodami Nowego Roku, a sama kolęda była pieśnią powitalną. Religijnego znaczenia nabrała ona dopiero dzięki rozwojowi chrześcijaństwa. Kolędy pojawiały się również w tradycjach słowiańskich i sławiły koniec starego i początek nowego roku. Same święta Bożego Narodzenia wśród Słowian były nazywane godami i wiązały się z zabawą i ucztowaniem. Słowo god, oznaczało zaś rok. Dopiero w XVI wieku kolęda nabrała w kościele katolickim swojego aktualnego znaczenia. Wcześniej określano je po prostu pieśniami. W naszym kraju pierwsze kolędy sięgają już XV wieku. Często były to jednak tłumaczenia z innych języków. Przykładem może tu być „Zdrów bądź, Królu anielski”. Pieśń jest uważana za najstarszą polską kolędę. Powstała prawdopodobnie w 1424 roku i jest tłumaczeniem czeskiej „Zdráv bud’ králi andělský” lub łacińskiej „Ave rex angelorum”. 

Aktualnie kolędy śpiewamy w okresie Świąt Bożego Narodzenia. W wielu domach jest to jedna z tradycji wigilijnych. Poza domami kolędy pod koniec grudnia możemy usłyszeć w radiu, na koncertach, przeglądach i konkursach. Wielu wokalistów odchodzi od tradycyjnych wykonań i świąteczne pieśni przedstawia w formach jazzowych lub rozrywkowych. Oprócz kolęd równie popularne stały się pastorałki. Są to wesołe pieśni ludowe, łączące tematykę świąteczną z wątkami codziennymi, np. pasterskimi.  

Najbardziej znaną kolędą w Polsce, a także wielu innych krajach jest „Cicha Noc”. Tekst powstał w 1816 roku, a jego autorem jest austriacki ksiądz Joseph Mohr. Muzyka została napisana w roku 1818 przez organistę Franza Grubera. Jej popularność wzrosła w roku 1832, gdy po raz pierwszy wydrukowano ją i publicznie wykonano. W Polsce zagościła ona dość późno, gdyż dopiero roku 1930, przetłumaczona przez Piotra Maszyńskiego. Początkowo kolęda składała się z sześciu zwrotek. Aktualnie śpiewa się jednak wersję skróconą. Tekst „Cichej Nocy” możemy znaleźć w ponad 300 językach i dialektach. W 2011 roku kolęda została wpisana na listę UNESCO jako niematerialny zabytek kultury.