Dania zajęła pierwsze miejsce w raporcie „Corruption Perception Index” (fot.: unsplash.com/Markus Winkler)

Ze słowem „korupcja” najprawdopodobniej spotkał się każdy i byłby w stanie podać pewną jej definicję lub przykład. To temat głośny, medialny i stale powracający. Organizacja Transparency International opublikowała raport „Corruption Perception Index”, który klasyfikuje poszczególne państwa w zależności od postrzeganego poziomu korupcji. 

Czym jest korupcja?

Pojęcie korupcji można rozumieć jako nadużycie – władzy, pozycji, stanowiska, czy powiązań, dla osiągnięcia osobistych korzyści. Może to być rozumiane także jako działanie na rzecz konkretnych osób lub instytucji, które w zamian za to oferują drugiej stronie korzyści majątkowe. Korupcja może zdarzyć się wszędzie oraz dotyczyć każdego, dodatkowo często odbywa się przy odpowiednim zabezpieczeniu (z pomocą prawników, księgowych, bankierów). Jest w stanie także dostosować się do zmieniających się okoliczności i przepisów prawnych, a także ewoluować z czasem.

Zjada nasze pieniądze i nie tylko

Każda forma korupcji prowadzi do osłabienia stanu demokracji, spowolnienia rozwoju gospodarczego, spadku zaufania społecznego czy wreszcie do pogłębienia nierówności, biedy i ubóstwa oraz podziałów w społeczeństwie. Całość jest ze sobą mocno powiązana, a korupcja występująca w danym sektorze, za chwilę może pojawić się w kolejnym. Działania korupcyjne zazwyczaj skutkują więcej niż jednym kosztem, jaki trzeba ponieść w wyniku takich działań.

Problem korupcji występuje w szeroko pojętej polityce, zarówno na szczeblu międzynarodowym, krajowym, jak i regionalnym. Politycy mogą w niewłaściwy sposób wykorzystywać publiczne pieniądze, dbając o dobro własne. Mają możliwość przyznawać stanowiska lub wspierać finansowo organizacje i fundacje powiązane z ich rodzinami czy znajomymi. Prowadzi to do tworzenia się kosztów politycznych, rozumianych jako ograniczanie wolności, braku przejrzystości i transparentności działań. Osłabia się stan demokracji, a zaufanie społeczeństwa do rządu drastycznie spada, a przynajmniej logicznym wydaje się, że powinno tak być.

Występuje również ograniczenie możliwości rozwoju gospodarczego, wzbogacenia się gospodarki i społeczeństwa, ponieważ wiele spraw, w polityce czy biznesie, odbywa się poza „oficjalnym” obiegiem. Wyłączenie pewnej części środków z opodatkowania pociąga za sobą konieczność obarczenia większymi kosztami fiskalnymi pozostałych, przeniesienie tego na społeczeństwo. To z kolei może prowadzić do przejścia w obrót w szarej strefie. Koszty ekonomiczne korupcji oddziałują na stan gospodarki i sytuację finansową.

Występowanie korupcji przysparza dodatkowych zmartwień i problemów dla zwykłych ludzi, ale w sposób szczególny mogą odczuwać to osoby chore, starsze czy dzieci. Świadomość, że nie będą w stanie czegoś załatwić lub zrobić to jedynie w niewielkim zakresie, jest przerażające. Nie chodzi o nadzwyczajne sprawy. To na przykład kwestia dostania się do lekarza, wykupienia leków, załatwienia sprawy urzędowej. Stanowi to ogromne koszty społeczne, a bezcenne wartości, takie jak życie i zdrowie stają się w tym przypadku „towarem korupcyjnym”. Cierpią na tym zwykli ludzi, którzy nie są w stanie normalnie funkcjonować.

Transparency International: Dania najmniej skorumpowanym krajem świata

Raport „Corruption Perception Index”, który publikowany jest co roku przez organizację Transparency International, opisuje 180 krajów, klasyfikując je w zależności od postrzeganego poziomu korupcji w instytucjach publicznych. Im wyższy wynik, tym mniej problemów w zakresie korupcji. Maksymalna liczba stu punktów oznacza brak problemów z korupcją, a zero punktów to bardzo wysoki poziom.

W 2022 roku najmniejsze problemy z korupcją na świecie odnotowano w Danii, która uzyskała 90 punktów, jednocześnie awansując o dwie pozycje w rankingu względem poprzedniego roku. Drugie miejsce na świecie przypadło Finlandii oraz Nowej Zelandii (oba kraje z wynikiem 87/100 punktów). Tuż za nimi Norwegia, Singapur i Szwecja. W ostatniej trójce raportu znaleźli się: Sudan Południowy i Syria (13/100 punktów) i Somalia (12/100 punktów).

Łatwo zauważyć, że na szczycie rankingu znajdują się przede wszystkim kraje europejskie. W czołowej dziesiątce stanowią one 80%, ze średnią 83 punktów. Spośród państw leżących (przynajmniej częściowo) w Europie najniżej w rankingu znalazła się rosja (137. miejsce i jedyne 28 punktów). Jeśli chodzi o członków Unii Europejskiej, to na dnie rankingu znalazły się Węgry, z liczbą 42 punktów. Polska trafiła na 45. miejsce (55/100 punktów), biorąc pod uwagę wszystkie badane kraje świata. Jest to spadek o jedną pozycję w stosunku do 2021 roku. Wyżej od Polski uplasowały się takie kraje jak na przykład: Katar, Gruzja, Bhutan, Słowenia czy Botswana.

Średnia światowa to 43 punkty na 100 możliwych. Ten wynik pozostaje od jedenastu lat na takim samym poziomie. Z badania wynika, że Unia Europejska radzi sobie z korupcją dosyć dobrze, średni poziom to 66 punktów na 100. Natomiast uśredniony wynik Ameryki Północnej, Centralnej i Południowej to 43 punkty.

Cel: przejrzystość i transparentność

Wszystkie wymienione wcześniej koszty związane ze zjawiskiem korupcji mają wpływ na codziennie życie, dlatego kluczowe jest stałe działanie przeciwko korupcji. Wyniki Corruption Perception Index pokazują, że zarówno w Polsce, Unii Europejskiej, jak i na całym świecie jest jeszcze wiele do zrobienia w tym kontekście. Nic nie odbędzie się bez odpowiedzialnych rządzących, ścigania przypadków korupcji, zwiększania świadomości społecznej, edukacji, dążenia do informacji i jasności działań. Społeczeństwa powinny dążyć do przejrzystości i transparentności we wszystkich możliwych procesach. Polega to na tym, aby wiedzieć: kto, dlaczego, co, jak i ile. To rzucanie światła i przyglądanie się zachodzącym procesom i działaniom. Rzetelna i transparentna informacja jest prawem człowieka. To nie tylko obowiązek udostępniania informacji publicznie, ale także zapewnianie łatwego dostępu do nich.

Jak podsumowuje w informatorze prawnym „Czym jest korupcja?” Małgorzata Wypych z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Przeciw Korupcji, nie da się jej zapewne wyeliminować całkowicie. Na pewno można ją jednak ograniczyć. Istotna jest tu postawa wszystkich członków społeczeństwa. To od nas zależy, czy dostępne mechanizmy walki z korupcją będą uruchamiane, czy też pozostaną w sferze niewykorzystanych możliwości.