Niby alternatywny, ale jednak mainstreamowy. Mimo iż w zbliżającym się wielkimi krokami 14. Tygodniu Kina Hiszpańskiego w Żaku nie zobaczymy jego filmów, warto przypomnieć sobie sylwetkę fascynującego reżysera i ikony hiszpańskiej kinematografii Pedra Almodóvara.
Film Almodóvara jest jak kolaż, w którym mieszają się niezliczone oblicza hiszpańskiego społeczeństwa i kultury i jak pryzmat, ujawniający inny kolor każdego z tych oblicz stosownie do kąta, pod jakim jest oglądany – wypowiedź Nurii Triany-Toribio, znawczyni hiszpańskiego kina.
Niewątpliwie, Pedro Almodóvar jest jednym z najbardziej znanych współczesnych hiszpańskich reżyserów. Niepodważalny jest również fakt, iż nie jest on postacią jednoznaczną i przejrzystą. Wzbudza wiele kontrowersji i „albo się go kocha, albo nienawidzi”. Można odnieść wrażenie, że bardzo duże znaczenie ma pierwszy film, z którym widz się spotka oraz w jakim to będzie momencie jego życia. Obrazy przedstawione w dziełach tego autora bardzo często poruszają tematykę inności i przekraczania granic społecznych. Narkotyki, prostytucja, homoseksualizm, transwestyci – tymi określeniami można by było w gigantycznie lekceważącym skrócie zakończyć tekst o Almodóvarze. Jednak jego filmy wyrosły na gruncie ocenzurowanej Hiszpanii lat 70. i przedstawiają nie tylko historie bohaterów na granicy upadku.
Kino Almodóvara – można by je uznać za offowe, gdyby nie to, że jest tak popularne
Co powoduje, że jego filmy są tak powszechne? – Przynależność filmów Almodóvara do postmodernistycznego paradygmatu sprawia, że filmy te są rozumiane pod różnymi szerokościami geograficznymi i trafiają do odbiorców o zróżnicowanej znajomości kina i głębokości zainteresowań intelektualnych. – pisze Ewa Mazierska w „Słonecznym kinie Pedra Almodóvara”. W filmach Almodóvara można znaleźć wiele cech charakterystycznych dla postmodernizmu, m.in. intertekstualność, cytaty czy mieszanie gatunków. Duża część z nich ma nierozerwalny związek z movidą, czyli ruchem, z którym utożsamiał się młody Pedro. Styl ten wyrósł na dominującej w latach 60-70 kulturze Hiszpanii i był reakcją na panujący wówczas system polityczny. A co łączy movidę, punka i Almodóvara?
Na pewno młodzieńczy bunt, zerwanie z dominującymi normami i poszukiwanie własnego stylu. Do tego należy dołączyć jeszcze koniec totalitarnych rządów generała Franco, z czym nierozłącznie wiązało się osłabienie cenzury. To niektóre z cech charakteryzujących początki twórczej działalności Pedra Almodóvara. Szczególną uwagę należy zwrócić na działalność artystyczną nie zamykającą się w obrębie jednej dziedziny – on sam [Almodóvar], jeszcze zanim zaczął kręcić filmy oraz w czasie realizacji swych pierwszych dzieł ekranowych, współpracował z czasopismami literackimi i komiksowymi, pisał teksty piosenek, komponował muzykę oraz grał w zespołach punkowych, między innymi Almodovar y McNamara. – pisze Mazierska. Elementami, które także są charakterystyczne dla kina hiszpańskiego reżysera i movidy są: bezpośredniość i otwartość w sprawach seksu, krytyka katolicyzmu, brak nawiązań do polityki, pogarda dla przeszłości i przyszłości, brak szacunku dla profesjonalizmu czy zmienność ról społecznych.
Jak to się zaczęło?
Pedro Almodóvar urodzony w 1951 roku w wiosce Calzada de Calatrava, uczęszczał do szkoły prowadzonej przez zakonników, z czym jednak nie wiąże dobrych wspomnień. Prawdopodobnie może to mieć odzwierciedlenie w jego poglądach dotyczących religii. Na myśl od razu przychodzi film Almodóvara „Złe wychowanie” z 2004 roku, który odnosi się do relacji chłopców uczęszczających do katolickiej szkoły.
Mając niespełna 17 lat, przyszły reżyser wyjechał do Madrytu. Cieszyłem się życiem, dorosłem, utyłem i dojrzałem w Madrycie. W takt tego miasta osiągnąłem także wiele innych rzeczy. Moje życie i moje filmy związane są z Madrytem jak dwie strony monety. Madryt jest tak nieuchwytny i pełen sprzeczności jak człowiek. Tak jak ludzie mają tysiące twarzy (wiele wzajemnie sprzecznych), tak samo dla mnie Madryt stanowi tysiąc miast w jednym – wypowiedź reżysera przytoczona w „Słonecznym kinie Pedra Almodóvara”. Hiszpański filmowiec rozpoczął swoją karierę od produkcji filmów krótkometrażowych, często o zabarwieniu pornograficznym. Temat seksu jest nota bene nierozerwalnie związany z dziełami Almodóvara.
Trudny do dokładnego zdefiniowania jest także gatunek jego filmów. Bardzo często używa się stwierdzenia „filmy Almodóvara”, gdyż z reguły nie są one jednoznacznie zaszufladkowane. Często zahaczają o melodramat, dramat czy tragedię. Zagadki kryminalne, np. morderstwa, które są problemem rozpoczynającym wątek filmowy, nie są kluczowym elementem budującym szkielet filmu, lecz dodatkiem, który ma na celu doprowadzenie widza do zrozumienia zachowań bohaterów.
W filmach Pedra znajdują się także motywy groteskowe, często parodystyczne. Osoby te [bohaterowie filmów Almodovara] często nas wzruszają, nierzadko także śmieszą. Śmiejąc się z nich jednak, po trosze śmiejemy się z samych siebie – bawi nas szczerość, z jaką bohaterowie Almodóvara przyznają się do swych przywar i grzechów i naiwność, z jaką ujawniają swe słabości – dowiadujemy się z książki Mazierskiej. Wyjątkiem od przeważającej części filmów Pedra jest jego ostatni film z 2013 roku pt.: „Przelotni kochankowie”, który jest stworzony w formie typowo komediowej. Oczywiście nie brakuje w nim tego, co tygryski lubią najbardziej, czyli gejów, narkotyków i seksu.
Wisienki na torcie
Warto zaznaczyć, iż „dzieckiem” filmów Almodóvara jest Antonio Banderas, który zagrał aż w jego siedmiu produkcjach. Aktor zdobył nagrodę GOYA jako najlepszy aktor w filmie „Zwiąż mnie” w 1991 roku i najlepszy aktor drugoplanowy za film „Matador” w 1987 roku, oczywiście oba filmy zostały wyreżyserowane przez Almodóvara. Płeć piękną w filmach Pedra dumnie reprezentuje Penelope Cruz, zdobywczyni nagrody dla najlepszej aktorki na festiwalu w Cannes 2006 roku za film „Volver”.
Filmem, o którym również warto wspomnieć jest na pewno „Porozmawiaj z nią”, zdobywca między innymi Oscara za najlepszy scenariusz z 2003 r. oraz nagrody Złoty Glob za najlepszy film zagraniczny. Film „Wszystko o mojej matce” z 1999 roku również został wielokrotnie nagrodzony, m.in. Oskarem i Złotym Globem w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny i najlepszy film zagraniczny oraz był zdobywcą Złotej Palmy w Cannes dla najlepszego reżysera.
Szczególnie należy zwrócić uwagę na film Almodóvara z 2011 roku „Skóra, w której żyję”, gdyż jest on esencją twórczości Almodóvara i łączy w sobie większość charakterystycznych dla jego filmów cech. Motyw ludzkiego ciała i kobiecości jest ujęty bardzo prowokacyjnie, przez co konsekwentnie trzyma widza w napięciu aż do końca filmu.
Podsumowując słowami krytyka filmowego, Ryana Gilbeya: Pedro Almodóvar jest bardzo specyficznym reżyserem, przez co jego filmy nie docierają do wszystkich. Ma jednak najbardziej demokratyczną wrażliwość od czasów Andy’ego Warhola. Wszystko, co przesuwa się przed jego kamerą, wita on z ciekawością i zrozumieniem.
