Kiedy blisko 10 lat temu powstawał Facebook, nikt nawet nie myślał, że ten serwis społecznościowy okaże się tak potężnym medium i tym samym, że kiedykolwiek doczeka się poważnych badań naukowych. A jednak, dziś, kiedy liczy on sobie już ponad miliard użytkowników na całym świecie, trudno bagatelizować jego obecność w przestrzeni medialnej. W miniony piątek w ramach konferencji „Facebook – Lustro Mediów” o fenomenie tego portalu dyskutowało polskie i zagraniczne środowisko akademickie oraz liczni pracownicy mediów. Spotkanie, w którym udział wzięło ponad stu specjalistów z kilkunastu uczelni, odbyło się przy współpracy Uniwersytetu Gdańskiego z Uniwersytetem Jagiellońskim.

Uczestnicy konferencji zebrali się w sali budynku Wydziału Nauk Społecznych gdańskiej uczelni już o godzinie 9. Oficjalnego otwarcia sympozjum dokonał dr hab. Jan Kreft z Uniwersytetu Jagiellońskiego. W imieniu organizatorów gości powitała również prof. dr hab. Beata Pastwa-Wojciechowska – dziekan Wydziału Nauk Społecznych UG oraz dr hab. Maria Próchnicka – prodziekan Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ. Prof. Pastwa-Wojciechowska odczytała list Rektora UG prof. dr. hab. Bernarda Lammka, w którym to stanowczo sprzeciwił się on teorii, według której „jeśli ktoś nie ma konta na Facebooku – nie istnieje”. Zdefiniował on ten serwis społecznościowy jako „narzędzie komunikacji i wymiany poglądów poza granicami”. Następnie, szczególne podziękowania organizatorzy złożyli na ręce prof. zw. dr. hab. Wiktora Peplińskiego, który był inicjatorem założenia kierunku dziennikarstwo i komunikacja społeczna na UG. Kilka słów wstępu do tematu konferencji powiedział również profesor nauk humanistycznych, medioznawca i socjolog, prof. UJ Tomasz Goban-Klas. Określił on Facebooka jako „signum temporis”  (znak czasów – przyp. aut.) oraz zwrócił uwagę na fakt, że medium to w szczególny sposób kształtuje współczesne wydarzenia kulturalne, społeczne, ale też kariery indywidualne.

Na otwarcie spotkania przybył też Paweł Adamowicz, Prezydent Miasta Gdańsk. Życzył on zebranym owocnych obrad, ale swoje wystąpienie wykorzystał także do podkreślenia szczególnej roli Facebooka w administracji miejskiej. Jak zaznaczył, ten znany serwis społecznościowy to obok petycji, anonimów oraz listów, dodatkowy kanał komunikacji urzędu miasta z mieszkańcami. W opinii prezydenta, poprzez tak wielką popularność tego medium „briefingi i konferencje stają się powoli passé”. Zwrócił on też uwagę na fakt, że na Facebooku mieszkańcy chętnie „lajkują” rzeczy miły i sympatyczne, jak np. zdjęcia prezydenta z rodziną, ale ignorują wpisy, które nierzadko mogą mieć wpływ na poprawę jakości życia społecznego wszystkich gdańszczan.

Po skończonym wystąpieniu prezydenta Gdańska przystąpiono do sesji plenarnych. Poniżej zamieszczamy pełne zestawienie występujących podczas konferencji mówców wraz z tytułami ich wystąpień:

• Minister Krzysztof Luft, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, „Facebook w publicznych mediach”
• Prof. Wiesław Godzic, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej
• Prof. Sławomir Magala, Erasmus University Rotterdam, “Wiedza w małym palcu, czyli speed dating”
• Prof. Dariusz Jemielniak, Akademia Leona Koźmińskiego, „Czy warto umierać za Gdańsk? Największy konflikt Wikipedii, organizacji otwartej współpracy”
• Prof. Tomasz Goban – Klas, Uniwersytet Jagielloński, „Facebook lustrem rozbitych mediów”
• Prof. Jacek Sobczak, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Sędzia Sądu Najwyższego, „Prawne aspekty Facebooka. Przyzwoitość czy prawo?”
• Prof. Andrzej Stanisław Barczak, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, „Facebook jako towar”
• Dr hab. Jan Kreft, Uniwersytet Jagielloński, „Facebook krzywym zwierciadłem prasy”
• Michał Kaczorowski, redaktor naczelny Trojmiasto.pl, „Media na Facebooku – paradoks kanibalizacji?”
• Prof. Leon Dyczewski OFM Conv, Katolicki Uniwersytet Lubelski, „Społeczne i etyczne aspekty Facebooka”
• Dr hab. Roman Batko, Uniwersytet Jagielloński, „W labiryncie Facebooka. Kto jest Minotaurem, czy istnieje nić Ariadny?”
• Dr hab. Rafał Maciąg, Uniwersytet Jagielloński, „Profil jako podmiot. O sytuacji człowieka w świecie dojrzałego internetu”

Podczas konferencji zebrani zastanawiali się nad fenomenem Facebooka. Prof. Wiesław Godzic ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej upatrywał sukcesu tego portalu w promocji nowej globalnej wizji świata, nowego stylu życia oraz nowego systemu reklam. W swoim wystąpieniu przedstawił on z czym związane są różne rodzaje krytyki Facebooka. To negatywne wartościowanie najczęściej związane jest z lękiem o kondycję intelektualną użytkowników, pozorem przekazu, który daje serwis, epidemią narcyzmu, urojeniami wielkościowymi, złudzeniem wiedzy, końcem prywatności oraz zjawiskiem odczuwania „bliskości w samotności i samotności w bliskości”. Zdaniem Godzica, sieć wraz z serwisem Zuckerberga stały się spójnym elementem współczesnej rzeczywistości.

Poruszając się w sferze wirtualnej, trudno nie zauważyć jak ważną rolę odgrywa dziś Wikipedia (encyklopedia powszechna pisana i redagowana przez internautów). O tej „organizacji otwartej współpracy” w swoim przemówieniu mówił prof. Dariusz Jemielniak z Akademii Leona Koźmińskiego. Omówił on zasady funkcjonowania tego portalu, jego wady i zalety oraz przedstawił zebranym szczegóły „konfliktu o Gdańsk”, który toczył się w serwisie w latach 2001 – 2005 (internauci kłócili się wówczas pod jakim hasłem powinna występować nazwa miasta – Gdańsk, Danzig, a może Gdansk?). Wśród internautów tworzących Wikipedię doszło wtedy do ogromnego zaangażowania, co w konsekwencji doprowadziło do wzajemnych oskarżeń m.in. o nazizm, skinheadyzm oraz totalitarną propagandę.

O Facebooku jako lustrze rozbitych mediów i społeczeństwa mówił natomiast prof. Tomasz Goban-Klas. W przygotowanym wystąpieniu odwoływał się on m.in. do niedawno wydanej książki prof. Jana Krefta pt. „Za fasadą społeczności – elementy zarządzania nowymi mediami”. Przywołał on także teorię określającą media mianem Drugiego Boga (ang. Media The Second God) gdyż „Facebook jest wszędzie, jest wszechwiedzący, jest dobrocią”.

Prawne aspekty związane z użytkowaniem serwisu Facebook omówił Sędzia Sądu Najwyższego, prof. Jacek Sobczak ze Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Jego zdaniem prokuratura i policja nie są dziś przygotowane do pełnych działań w sferze internetu. Podkreślił on także, że prawo w Polsce jest pisane w sposób niezrozumiały, co jest głównie winą posłów, a nie prawników. Profesor zaakcentował również inne zagrożenia internetowe, takie jak agresywna wymiana zdań, trollowanie, brutalne treści pornograficzne, prowokowanie, ataki na systemy informatyczne czy handel ludźmi.

Ciekawe spojrzenie na Facebooka jako na produkt, przedstawił z kolei prof. Andrzej Stanisław Barczak z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Badacz prognozuje, że w najbliższym czasie nastąpi nasycenie rynku tym serwisem, a w konsekwencji zainteresowanie i pieniądze użytkowników zwróci się ku innemu portalowi. Podobnie myśli Michał Kaczorowski, redaktor naczelny serwisu Trójmiasto.pl. Jak powiedział, „co szybko wschodzi, szybko spada”. Dodatkowo, Kaczorowski opowiedział o roli Facebooka w promowaniu innych serwisów oraz artykułów. Położył też nacisk na fakt, że w dzisiejszym świecie nie czytamy internetowych treści, ale je „skanujemy”.  W konsekwencji, 90% informacji to zdjęcia i nagłówki. Redaktor trójmiejskiego portalu potwierdził też zdanie prezydenta Adamowicza, że na istotne tematy nikt w internecie nie chce się wypowiadać.

Dr Jan Kreft z Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprezentował natomiast relacje między Kaplicą Sykstyńską, a mediami. Nawiązując do fresku Michała Anioła badacz zauważył, że to Facebook szuka legitymizacji swojego istnienia i to on „podaje dziś palec mediom”. Dr Kreft omówił też przyjętą niedawno przez wybrane światowe serwisy (m.in. The New York Times, National Geographic, The Guardian, BBC News, Der Spiegel) umowę Instant Articles.  Dzięki temu dokumentowi Facebook będzie gromadzić treści na swoich serwerach, co pozwoli na prezentowanie wybranych tekstów bezpośrednio na łamach aplikacji mobilnych. W swoim wystąpieniu badacz zgodził się też ze stwierdzeniem amerykańskiego dziennikarza – Jamesa Benneta, mówiącym o tym, że zaczynamy tracić kontrolę nad dystrybucja treści.

O etycznych aspektach Facebooka mówił z kolei franciszkanin, prof. Leon Dyczewski z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wskazywał na powierzchowność kontaktów międzyludzkich kształtowanych w internecie, mówił o utracie głębi osobistej oraz o cnocie jaką jest przyjaźń. W swoim wystąpieniu podał pod rozwagę słuchaczy liczne pytania, jak np. czy będąc użytkownikiem Facebooka nie uzależniamy się od osądów innych, czy nie przeszkadza nam, że serwis ten znajduje się pod kontrolą jednej firmy oraz czy możemy naszą osobowość pokazywać światu?

Ważnym elementem konferencji „Facebook – Lustro Mediów” był wernisaż obrazów o znamiennym tytule „Lubię to” autorstwa dr. Jakuba Pieleszka z gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jak powiedział twórca obrazów, Facebook jest dla artystów „ciekawym kąskiem i źródłem nieustającej inspiracji”. Autor zwrócił również uwagę na fakt, że kultura obrazkowa przybiera obecnie na sile, a sam język jest okaleczany poprzez stosowanie licznych emotikon, uproszczeń oraz schematów.  W zaprezentowanych obrazach widoczna była fascynacja znakiem, którym przecież posługuje się też  Facebook.

Konferencja zakończyła się około godziny 17. Tematy poruszane przez mówców przez cały dzień trwania spotkania były bardzo różne, tak samo zresztą jak wizje roztaczane przez badaczy. Niezależnie jednak od prezentowanych opinii prelegenci zgodzili się w jednym – Facebook ma niesamowitą siłę (która może działać zarówno pozytywnie jak i negatywne), dlatego istotne jest, by narzędziem tym posługiwać się przede wszystkim z rozsądkiem.

fot. Magdalena Drozdek