Dynia – królowa jesieni

Bez tego pękatego warzywa nie wyobrażamy sobie jesieni. Zastanawialiście się kiedyś, co z dyni można upichcić? A może ciekawi Was dlaczego w Halloween stawiamy przed domami powycinane i rozświetlone od środka świecą dynie? 

Skąd się wzięła dynia?

Dynia pochodzi z Ameryki Środkowej. Jej historia sięga starożytności – słynny wódz, polityk rzymski Lukullus (117-56 r. p.n.e.) podawał na swoich ucztach dynię smażoną w miodzie. Jako środek przeciw zaparciom dynia służyła greckim uczonym, którzy spożywali ją świeżo startą, zalaną winem.

W XV w. Kolumb sprowadził ją do Europy. Początkowo była traktowana jako egzotyczna ciekawostka, szybko jednak Europejczycy odkryli jej zalety i już wiek później uprawiano ją niemal we wszystkich krajach. W Polsce dynia zdobyła popularność zarówno wśród szlachty, jak i chłopów. Furorę zrobiły nasiona dodające, jak wierzono, wigoru w łóżku. Mężczyźni wszelkich stanów raczyli się pestkami dyni przed miłosnymi uniesieniami, a kobiety karmiły nimi kochanków.

Najpopularniejsze odmiany dyni

Dynia zwyczajna. Najpopularniejsza w kuchni polskiej, o słodkim pomarańczowym miąższu. Nadaje się do smażenia, pieczenia, gotowania i marynowania. Doskonała na zupę.

Dynia Muscat de Provence. Wyjątkowo smaczna o intensywnie pomarańczowo-czerwonym miąższu. Doskonała do marynowania i pieczenia. Nadaje się do dań z makaronem i placków.

Dynia Hokkaido. O wysokich walorach smakowych; nie trzeba jej obierać ze skórki. Doskonała do pieczenia, zup i deserów. W smaku delikatnie orzechowa i kremowa. Miąższ ma suchy i zwięzły.

Dynie ozdobne. Nie nadają się do jedzenia, ale mają za to bardzo interesujące kształty i atrakcyjne kolory. Ozdobne odmiany dyń mogą być nie tylko pomarańczowe, ale także żółte, zielone, białe, wielokolorowe. Spotkać można również owoce w paski, w prążki, czy fantazyjnie nakrapiane. Niektóre przypominają kształtem gruszki bądź butelki, mają też barwne wypustki i narośla.

Dynia makaronowa. Delikatna w smaku. Swoją nazwę zawdzięcza temu, że po ugotowaniu rozpada się na przypominające makaron pasemka. Z tego „warzywnego spaghetti” można przyrządzać rozmaite potrawy, jednak najefektowniej dynia ta wygląda w sosie lub zamarynowana w occie.

Dynia piżmowa. Słodka, o orzechowej nucie i charakterystycznym zapachu piżma. Doskonała do zup, zapiekanek, chlebów, ciast i deserów. Po ugotowaniu na parze zyskuje słodki, maślany smak.

Patison. Zwany jest także dynią talerzową lub dynią dyskokształtną, a to ze względu na kształt owoców. Patisony mogą mieć kolor kremowy, pomarańczowy lub ciemnozielony. Nadają się przede wszystkim na przetwory. Najsmaczniejsze i najbardziej zasobne w składniki odżywcze są owoce młode.

Kabaczek. Nazywany jest czasem dynią szparagową i ma jasnozielone owoce przypominające kształtem butelkę. Charakteryzuje się wybornym, lekko słodkawym smakiem. Idealnie nadaje się do zup oraz do zapiekanek z mięsem.

Cukinia. W jej przypadku jadalne są nie tylko jej owoce, ale także okazałe, żółte, kwiaty – podaje się je smażone w cieście naleśnikowym. Owoce cukinii przypominają kształtem ogórka, a wybarwiają się na pomarańczowo, żółto lub zielono. Najsmaczniejsze są młode okazy (o długości około 15-20 cm), im starsze i większe, tym bardziej twarde i łykowate.

Dynia w kuchni

Dynia to uniwersalne warzywo o wszechstronnym wykorzystaniu w kuchni. Z miąższu dyni można przygotować zupę, krem, smoothie, racuchy, farsz do naleśników, zapiekankę z mięsem lub rybą. Z dyni można także upiec chleb, ciasto lub babeczki. To warzywo idealnie nadaje się do jesiennych, jednogarnkowych dań. Dynię można zamarynować i podawać w formie pikli. Pestki dyni świetnie sprawdzą się jako dodatek do sałatki lub ciasta. Olej z pestek dyni to idealna baza do sałatkowego dressingu.

Surowy miąższ dyni jest raczej wodnisty i pozbawiony smaku. Dopiero po ugotowaniu lub upieczeniu oraz doprawieniu nabiera smaku. Do potraw można wykorzystywać tartą surową dynię (np. do racuchów) bądź też usmażoną lub ugotowaną w kawałkach (np. do makaronu, dań jednogarnkowych). Można korzystać także z dyniowego puree: dynię razem ze skorupą należy pokroić na duże kawałki, wypestkować, umieścić na blasze i piec do miękkości (maks. 1 godzinę) w temp. 200^oC. Po upieczeniu należy ze skorupy wybrać łyżką miąższ, na ściereczce odcisnąć z wody, a następnie zmiksować blenderem na gładką masę.

Wartości odżywcze dyni

Szczególnie cenna jest dynia o pomarańczowym miąższu – intensywniejszy kolor oznacza więcej witamin, przede wszystkim: A, B1, B2, C, PP. Dynia zawiera także składniki mineralne, zwłaszcza fosfor (44 mg), żelazo (0,9 mg), wapń (21 mg), potas (340 mg) i magnez (12 mg) oraz bardzo dużo beta-karotenu (426 mg witaminy A). W zupełności pozbawiona jest sodu.

Dynia to również bogactwo białka (1,3g na 100g produktu). To brzuchate warzywo jest niezwykle niskokaloryczne – w 100g ma zaledwie 28 kcal.

Działanie lecznicze dyni

Dzięki dużej zawartości celulozy dynia pomaga w kuracjach odchudzających oraz przyspiesza przemianę materii, dzięki czemu organizm pozbywa się nagromadzonych tłuszczów.

Gotowana lub surowa dynia pomaga w nieżytach przewodu pokarmowego, przy uporczywych zaparciach, chorobach krążenia z towarzyszącymi im obrzękami i schorzeniach wątroby. Nawet dla tzw. delikatnych żołądków rozgotowana dynia jest lekkostrawna i łatwo przyswajalna.

Dynia jest zalecana jako środek ogólnie odkwaszający, moczopędny, żółciopędny. Podaje się ją rekonwalescentom, ponieważ pomaga odzyskać siły po ciężkiej chorobie. Wzmacnia także system immunologiczny.

Ze względu na małą zdolność wiązania azotanów z gleby dynia jest lepszym od marchwi produktem w żywieniu osób chorych na miażdżycę, stwardnienie tętnic, nadciśnienie tętnicze, niewydolność nerek oraz schorzenia wątroby.

Pestki dyni

W 100 g zawierają aż 550 mg magnezu (ok. 150% dziennego zapotrzebowania), 1174 mg fosforu (168%), 4,49 mg manganu (214%) i 7,64 mg cynku (80% zapotrzebowania na cynk kobiet i 50% – mężczyzn). Pestki dyni to najbardziej przystępne źródło organicznego, łatwo przyswajalnego cynku, który potrzebny jest włosom i paznokciom, przyspiesza gojenie się ran, rozjaśniają cerę. Cynk nazywany jest też męskim pierwiastkiem – chroni prostatę, poprawia sprawność seksualną oraz żywotność plemników. Pestki dyni są też bogate w witaminę B3, niezbędną do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego – 100 g zaspokaja 30% jej dziennego zapotrzebowania.

Olej z pestek dyni

Tłoczony na zimno olej z pestek ma ciemnozielono-brązowy kolor oraz orzechowy zapach i smak. Jest lekkostrawny. Zawiera kwas linolowy i olejowy oraz witaminy: E, B1, B2, B6, duże ilości witamin A, C i D, jest bogaty w beta-karoten, potas, selen i cynk. Tłuszcze zawarte w pestkach dyni zaliczają się do pełnowartościowych tłuszczów roślinnych: ok. 80% kwasów tłuszczowych to kwasy nienasycone, z czego 50-60% to te wielokrotnie nienasycone.

Dynia jako symbol

W Polsce, obok tradycyjnego Święta Zmarłych, przyjęło się anglosaskie Halloween, wraz z którym pojawiły się symbole oznaczające kontakt ze światem duchów, takie jak: latające czarownice, pająki czy trupie czaszki. Jednakże najbardziej charakterystyczna jest dynia. Stało się tak za sprawą irlandzkiej legendy opowiadającej o mężczyźnie imieniem Jack, który za swe skąpstwo po śmierci nie poszedł do nieba, a że miał zatargi z diabłem, nie chciano go także w piekle. Za karę Jack miał chodzić z lampionem po świecie, aż do Dnia Sądu Ostatecznego. I tak dynia, symbolizująca właśnie skąpca Jacka, ma usunięty miąższ, wycięte w skórze otwory na oczy i usta oraz świeczkę umieszczoną w środku. Ustawiona w oknie 31 października wita dusze przodków, chroni domy przed złymi duchami, a współcześnie jest dla dzieci znakiem, że w danym domostwie mogą liczyć na słodkości.

Dyniowe ciekawostki:

• W 2014 r. szwajcarski architekt Ben Meier, wyhodował największą dynię na świecie. Jego okaz ważył 1054 kg i tym samym ustanowił nowy Rekord Guinnessa.
• Miąższ dyni działa przeciwwymiotnie, wskazany jest dla kobiet w ciąży. Pestki dyni pomagają także zwalczyć chorobę lokomocyjną.
• Olej z pestek dyni nie znosi podgrzewania! Po otwarciu trzeba go przechowywać w lodówce.
• Dynia ma wysoki indeks glikemiczny (IG=75), dlatego nie jest wskazana dla diabetyków.
• Pestki dyni pomagają pozbyć się owsików, tasiemca i innych pasożytów.