Pandemia smutku – Polacy w kryzysie

Ponad 72% Polaków w wieku 18-80 lat przyznaje się do odczuwania przynajmniej jednego z dziesięciu objawów uznawanych za wskazanie na zaburzenia depresyjne i lękowe. Odsetek ten wzrósł od 2022 roku o 10 punktów procentowych (UCE RESEARCH 2023). Szacuje się, że na depresję choruje aż 4 milionów rodaków, a według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w 2021 roku refundowane leki przeciwdepresyjne przepisano 1,5 milionom pacjentów. Kryzysy psychiczne, niedawno jeszcze uznawane za rzadkość, dotykają coraz szerszego grona.

Coraz bardziej obniża się też wiek pacjentów zgłaszających się po pomoc psychologiczną. Co siódme dziecko w Polsce odczuwa niezadowolenie z życia w stopniu zagrażającym jego zdrowiu psychicznemu. (Raport Rzecznika Praw Dziecka 2021). Presja rówieśnicza, wysokie oczekiwania, stres szkolny, konflikty rodzinne, ale także nowe zagrożenia jakie przyniosło nadmierne korzystanie z internetu i mediów społecznościowych oraz pandemia. Z tym właśnie zmagają się dzisiejsze nastolatki. Według danych Policji aż 2031 osób poniżej 18 roku życia podjęło w 2022 roku próbę samobójczą. Najmłodsze z nich miało 7 lat.

Kryzys niejedno ma imię

Jednym z kluczowych źródeł pomocy jest sieć Ośrodków Interwencji Kryzysowej, czyli specjalistycznych placówek oferujących natychmiastowe wsparcie i pomoc dla osób znajdujących się w trudnych sytuacjach emocjonalnych. Czym jednak jest ten „Kryzys” i kto tak naprawdę może skorzystać z takiej pomocy? – „To nie jest tak, że mamy katalog problemów w odpowiedzi, na które udzielamy wsparcia” – mówi Ida Groth, psycholog OIK Gdańsk – „ważniejsze jest nie to co wywołało kryzys, tylko to jak dana osoba go przeżywa. Trafiają do nas zarówno osoby, które doświadczają przemocy w rodzinie, czy przeżywające żałobę po stracie bliskich, jak i takie, które nie potrafią poradzić sobie z niepowodzeniami w pracy, czy oblanym egzaminem na studiach. Nie oceniamy przeżyć drugiej osoby, bo tylko ona wie przez co przechodzi i jaki to ma wpływ na jej dobrostan psychiczny. Udzielimy wsparcia każdemu, kto będzie nas potrzebować.”

Pandemia COVID-19 miała widoczny wpływ na zwiększenie odsetka ludzi zmagających się z depresją i stanami lękowymi. Środki ograniczające, takie jak lockdown, izolacja społeczna, zmienione warunki życia i niepewność przyszłości nasilały częstość występowania kryzysów psychicznych. „Sam lęk związany z pandemią był mocnym wyzwalaczem, a ludzie którzy zostali zamknięci w czterech ścianach z istniejącymi już problemami przeżywali je w dwójnasób. Nasz ośrodek też dotknęły ograniczenia, ale wiedzieliśmy, że szczególnie w tamtym momencie musieliśmy być dostępni.” – opowiada Adrianna Janowicz, Kierownik OIK Gdynia – „Mimo, że w kontakcie psychologicznym bardzo ważne są spotkania twarzą w twarz, zdecydowaliśmy się także umożliwić konsultacje online. Dzięki temu mogliśmy pomóc  osobom, które zmagały się z silnym lękiem przed chorobą i nie chciały narażać się na ten bezpośredni kontakt.”

Wołając o pomoc

Gdyńskie organizacje i instytucje pomocowe w sieci działają prężnie. Portal gdyniawspiera.pl powstał już w 2018 roku, aby wspierać mieszkańców tego miasta w odnalezieniu pomocy psychologicznej skrojonej na miarę. Odwiedzający witrynę odpowiadają na kilka pytań i otrzymują listę organizacji, które specjalizują się w celowanych formach pomocy. Z myślą o dzieciach i młodzieży powstała z kolei aplikacja COUCB (Co u Ciebie?). „To telefon zaufania oraz czat, gdzie codziennie od godziny 12 do 20 dyżurują konsultanci i psycholodzy, z którymi można porozmawiać. Dla nastolatków taka forma wsparcia jest bardzo ważna, bo zapewnia anonimowość i poczucie bezpieczeństwa. – opisuje Janowicz, dodając – „W 2022 roku obsłużyliśmy łącznie 2800 czatów i ponad 200 telefonów. Myślę, że najmłodsza osoba, która się do nas w ten sposób odezwała miała 8 lat.”

Pomimo wielkiej roli jaką odgrywają Ośrodki Interwencji Kryzysowej w pomocy osobom dotkniętym kryzysem psychicznym, pozostają one ograniczone w swoich możliwościach. W przypadkach szczególnie ciężkich konieczna jest hospitalizacja w szpitalach psychiatrycznych, które w Polsce są przepełnione i cierpią na niedobór personelu. Szczególnie dramatycznie prezentuje się sytuacja pacjentów niepełnoletnich. W momencie tworzenia artykułu na oddziale dziecięcym szpitala psychiatrycznego w Gdańsku pierwszy wolny termin przypada na grudzień 2024 roku*.

W obliczu stale pogarszającego się dobrostanu psychicznego Polaków, kluczową rolę odgrywać powinna prewencja. Szczególnie istotna wydaje się szeroko zakrojona edukacja dotyczącą zdrowia psychicznego, zwiększanie świadomości oraz zdejmowanie tabu związanego z depresją i innymi zaburzeniami. Wczesne wykrywanie i interwencja są w tych przypadkach niezwykle istotne, aby zapobiegać ich pogłębianiu się i przeciwdziałać poważnym konsekwencjom. Dążenie do stworzenia otoczenia, w którym wsparcie i opieka w kryzysach psychicznych są łatwo dostępne i postrzegane jako naturalna część opieki zdrowotnej, jest kluczowe dla budowania zdrowszego i bardziej empatycznego społeczeństwa.

* Artykuł powstał w maju 2024 roku