Marks, futuryzm i ból – życie i twórczość Aleksandra Wata

Aleksander Wat był poetą, tłumaczem i redaktorem. Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli futuryzmu w Polsce. Jak wyglądało jego życie? 

Notka biograficzna

Aleksander (Wat) Chwat urodził się 1 maja 1900 roku w Warszawie. Pochodził z Żydowskiej rodziny. Jego mama miała na imię Rozalia, zaś ojciec – Mendel. Wat miał także siostrę – Sewerynę, była ona aktorką dramatyczną. Chodził do rosyjskiego gimnazjum, a następnie studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Na studiach Aleksander Wat zacieśnił swój związek z poezją. Od 1918 roku należał do założonej przez siebie grupy futurystycznej. Przed II Wojną Światową był redaktorem kilku czasopism, w tym „Miesięcznika Literackiego”, którego założenie współinicjował. Było to pismo związane z Komunistyczną Partią Polski. Wat był zafascynowany marksizmem. Ze względu na zbliżone poglądy polityczne w późniejszych latach współpracował między innymi z Władysławem Broniewskim czy Brunem Jasieńskim. Po wybuchu wojny razem z Broniewskim, Wasilewską, Żeleńskim, a także wieloma innymi poetami tworzył Komitet Organizacyjny Pisarzy Lwowskich. W 1940 roku został aresztowany przez Niemców. Do Polski wrócił w 1946 roku. Po spędzeniu wielu lat w niewoli zmieniły się jego poglądy polityczne. Zaczął wątpić w komunizm. Od 1948 roku był redaktorem naczelnym Polskiego Instytutu Wydawniczego. 

„Gdy jesteś sam,
nie ufaj, że jesteś sam.
On (ona) zawsze jest z Tobą”

Aleksander Wat „Arytmetyka”

„Ciemne Świecidło”

„Ciemne Świecidło”, taki tytuł nosi ostatni napisany przez Wata tomik poezji. Zawarte są w nim zapiski autora. Można powiedzieć, że opisywał on odczucia całego świata na podstawie własnej osoby. Aleksander Wat był twórcą futurystycznym. Futuryzm – czyli awangardowy kierunek w sztuce, zakładał odrzucenie w dziełach tradycji, nowoczesność, patrzenie w przyszłość. W wielu utworach Wat poszukuje swojego „ja”, jest zafascynowany tym, czym ono jest, próbuje je zgłębić. Często sprzeciwia się obowiązującym normom, przedstawia świat „nadwyobrażony”.

Najsłynniejszą książką dotyczącą życia i twórczości Chwata jest „Mój Wiek”. Są to zapisy rozmów, które przeprowadził z nim Czesław Miłosz. Rozmawiali o życiu Wata, komunizmie, okresie kiedy mieszkał we Lwowie, niewoli oraz późniejszych latach jego życia. Sztuka futurysty była ściśle powiązana z jego stanem zdrowia, sytuacją polityczną w kraju oraz jego wewnętrznym rozwojem. Najsłynniejszymi wierszami poety są: Zmęczony Piorun, Widzenie czy Wierzby w Ałma-Acie. Ten ostatni jest szczególnie poruszający ze względu na sentyment, jaki Wat okazuje w stosunku do Polski. Pisze o tym, że nie chce zapomnieć miejsc, wydarzeń i ludzi, których widział w Polsce. Wyraża wielki żal w związku z tym, że może kiedyś o tym wszystkim zapomnieć. Zdaje się jednak przyrzekać przed samym sobą, że postara się do tego nie dopuścić.

„Jeśli Cię zapomnę, walcząca Warszawo,

W krwi spieniona Warszawo, piękna dumą swych mogił…

Jeśli Cię zapomnę…

Jeśli Was zapomnę…”

Od 1953 roku Aleksander Wat cierpiał na bardzo ostre bóle głowy spowodowane zespołem opuszkowym Wallenberga. Ból utrudniał Watowi pracę oraz funkcjonowanie, borykał się z myślami samobójczymi. Pomimo poddawania się wielu zagranicznym terapiom, choroba nie ustępowała, stan zdrowia poety stopniowo się pogarszał. W 1967 roku zmarł śmiercią samobójczą. Przedawkował leki przeciwbólowe.