Rok asa? W zasadzie to Wojciecha Jerzego Hasa

Ze względu na zbliżający się koniec roku 2025, warto przyjrzeć się dorobkowi Wojciecha Jerzego Hasa. Zapoznanie się lub przypomnienie sobie wielkich dzieł reżysera jest idealnym sposobem na uczczenie i docenienie jego dokonań w sztuce kina. 

Rok 2025 został uchwalony przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej Rokiem Wojciecha Jerzego Hasa. Wojciech Jerzy Has to jedna z najbardziej znanych postaci polskiego kina, której twórczość zyskała na sławie w okresie PRL-u. Reżyser, scenarzysta, wizjoner – artysta, którego kariera zapisała się na kartach historii zarówno polskiej, jak i światowej kinematografii. Kultowa twórczość Hasa zagwarantowała mu uznanie krytyków i widzów, a także zdobycie wielu nagród, tytułów oraz odznaczeń.

Wybitna twórczość reżysera

Filmy Wojciecha Hasa wyróżniają się melancholijnym nastrojem, autentycznością oraz indywidualizmem artysty. Wykreowana przez reżysera przestrzeń często jawi się jako oniryczna, nieprzyjazna, a nawet deprymująca dla bohaterów. Has to artysta o malarskiej wyobraźni. Przywiązywał od początku wielką wagę do znaczącego tła obrazu filmowego, które znajdowało się u niego w ciągłym dialogu z akcją, toczącą się na pierwszym planie.

Pomimo różnorodności dzieł literackich, które ekranizował, jego kino pozostaje jednolite i zwarte, nasycone refleksją ludzkich rozterek, destrukcji jednostki i przemijalności czasu. Często jako widzowie oczekujemy od filmów doznania głębszych emocji, próby utożsamienia się z postaciami lub symbolicznego katharsis – obecnych według mnie u Hasa. W dalszej części artykułu przyjrzymy się przykładom z twórczości artysty, które warto poznać lub obejrzeć ponownie jeszcze w tym roku.

Pętla (1957)

Pętla to debiutanckie dzieło Wojciecha Hasa. Jest to adaptacja opowiadania Marka Hłaski – polskiego prozaika ówczesnych czasów. W filmie wykreowany został obraz człowieka, artysty, który nie potrafi odnaleźć się w otaczającej go rzeczywistości. Gustaw Holoubek w roli Kuby staje się odzwierciedleniem ludzkiego cierpienia oraz autodestrukcji. Każdy dzień pogrąża  bohatera w negatywnym nastroju, a alkoholizm tylko pomaga w ucieczce od świata realnego. Mimo ciągłych prób zerwania z nałogiem, alkohol pomaga Kubie odsuwać od siebie natrętne myśli i życiowe trudności. Autor pozostawia widzów w stanie niepewności aż do sceny finałowej, kiedy główny bohater dokonuje ostatecznej decyzji. Debiut Hasa – przy pozorach realizmu – wprowadził do polskiego kina tamtych lat myślenie formą. Reżyser proponuje odbiorcy grę skojarzeń i tropów interpretacyjnych, istotniejszą niż samo śledzenie fabuły.

Nigdy już nie będę mógł walczyć ze światem, miażdżyć przeszkód, pracować, kochać, żyć, żyć, żyć czystym życiem człowieka. – Jakub, bohater filmu ,,Pętla”

Wspólny pokój (1959)

Film Wspólny pokój jest ekranizacją powieści obyczajowej o tym samym tytule autorstwa Zbigniewa Uniłowskiego. Zarówno akcja książki, jak i dzieła Hasa rozgrywa się w latach 30. XX wieku. Odtwarzając nieistniejący już świat, reżyser nadaje mu własny, indywidualny kształt. Przestrzeń wspólnego mieszkania zostaje ukazana jako labirynt – miejsce ciągłych zmian, z którego kolejno wyłaniają się nowe postacie. Ujęcia z wnętrza pokoju pozwalają widzom obserwować wielowymiarowy obraz przedwojennej Warszawy. W kreacji bohaterów zawiera się opowieść o młodych, niespełnionych artystach – zagubionych degeneratach pogrążonych w marazmie i kultywujących swoje wyobcowanie. Dostrzec można również obecność motywów przemijania oraz ulotności ludzkiego życia.

Czas przemija, czas nie stoi, zegar czasu też się boi. – Lucjan Salis, bohater filmu ,,Wspólny pokój”

Szyfry (1966)

Szyfry to film okupacyjny, będący adaptacją powieści Andrzeja Kijowskiego. Przedstawiona historia rozgrywa się na dwóch płaszczyznach czasowych: w teraźniejszości, ukazującej dysfunkcyjną rodzinę, oraz w licznych retrospekcjach, nawiązujących do życia najmłodszego z jej członków w trakcie wojny. Głównym bohaterem jest Tadeusz, człowiek z zewnątrz, który nie potrafi odnaleźć się w zastanej, polskiej rzeczywistości. Nie jest w stanie ponownie spełnić się w roli ojca i męża. Na czas wojny został oddzielony od własnej rodziny. Niemożność porozumienia się z drugim człowiekiem sprawia, że próba poznania szczegółów śmierci młodszego syna staje się niemal niemożliwa. Tadeusz pełni rolę medium, które prowadzi równie nieświadomych widzów przez złożoną rzeczywistość powojennej Polski. Szyfry zostały zgłoszone na festiwal filmowy w Wenecji, jednak się do niego nie zakwalifikowały. Zaskoczeniem może być fakt, że film ten był jednym z najgorzej przyjętych dzieł Hasa, ze względu na powtarzalność tematu wojny.

Brałeś udział w wojnach wielkiej armii, ale nie wiesz jak wygląda kiedy się toczy po środku życia. – Maciej, bohater filmu ,,Szyfry”

Wojciech Has pozostawił widzom bogaty i niezwykle oryginalny dorobek w historii kina polskiego. Większość jego filmów porusza tematykę nostalgiczną, melancholijną, a czasami wręcz przerażającą. Dzieła reżysera na długo pozostają w pamięci, skłaniają do refleksji oraz do kreowania własnego kodeksu moralności. Jego twórczość doskonale sprawdzi się zimowe wieczory – szczególnie dla miłośników dramatów, melodramatów, filmów fantasy, bądź mystery. Oprócz powyższych filmów, warto również przyjrzeć się tytułom: Nieciekawa historia, Rozstanie lub kultowemu Sanatorium pod Klepsydrą. Kino Hasa na stałe zapisało się w historii kinematografi i stało się źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń. I wciąż zachwyca swoją niepowtarzalnością.