Jak opowiedzieć inkluzywnie o przeszłości? Relacja z podstolika konferencji Media Biznes Kultura 2025

17 października, podczas drugiego dnia konferencji Media Biznes Kultura, uczestnicy mieli możliwość uczestniczenia w tematycznych podstolikach. Zapraszamy do relacji z podstolika Jak rozmawiać inkluzywnie o historii, kulturze i sztuce.

Czy metafora jest zrozumiała dla wszystkich? Jak dostosować muzea do nowego pokolenia? Jak wygląda obecna narracja o historii w czasie zagrożenia wojną? Na te pytania odpowiedzi szukano podczas dyskusji  podstolika pod przewodnictwem dr hab. Konrada Knocha. Punktem wyjścia było wystąpienie prof. dr hab. Iryny Ivanovej z Charkowskiego Narodowego Uniwersytetu, która zaprezentowała eksponat wykradziony przez Rosjan z jednego z ukraińskich muzeów. Profesor Ivanova osobiście odkupiła go i przywiozła z Charkowa. Przez cały panel przed zebranymi leżała konopna szata, która stała się symbolem rosyjskiego okrucieństwa.

Czy obraz zawsze jest zrozumiały?

Rozważania o inkluzywności rozpoczęła dr Aleksandra Żukowska, prezentując swoje badania doktorskie o stopniu odczytywania metafor w plakatach konkursu AMS. To wydarzenie jest najważniejszym konkursem dotyczącym plakatu w Polsce, a zwycięskie pozycje są obecne w przestrzeni publicznej na terenie całego kraju. Dr Żukowska wskazała na problem pojawiający się coraz częściej wśród młodszego pokolenia – nadmiar obrazu nie daje nam więcej informacji, a wprowadza komunikacyjny chaos. W ramach eksperymentu uczestnicy mogli również na podstawie wybranych przykładów odgadnąć sens dzieła.

Kompetencje kulturowe mają wpływ na odczytanie metafory, ponieważ odbiorca swoim odczytywaniem jest również jej współtwórcą. Edukacja wizualna to warunek inkluzywności. – podsumowuje Aleksandra Żukowska.

Konserwatyzm przeciwnikiem dostępności

Jak kształtują się tendencje nacjonalistyczne w Europie? Ten temat przybliżył słuchaczom profesor nadzwyczajny Marek Debnár z Uniwersytetu Konstantyna Filozofa w Nitrze. Opowiedział o finansowej historii wsparcia sztuki przez państwo sięgającej 1954 roku. Wykazał, że od 2023 roku, od objęcia władzy przez konserwatywny rząd Roberta Fico, sukcesywnie obcina się dotacje na słowacką kulturę. Ponadto kryteria i zasady funkcjonowania Słowackiej Rady Sztuki stały się nieprzejrzyste, mimo że jest to instytucja publiczna. Obecne główne źródło finansowania sztuki przestało rownież wspierać niezależnych artystów.

My jako środowiska akademickie nie chcieliśmy komentować sytuacji politycznej, to mamy za swoje. Nasza bierność spowodowała obcięcie instalacji o charakterze inkluzywnym przez nasze konserwatywne rządy. – podsumowuje profesor Debnár.

O przyszłości mówienia o przeszłości

Z kolei nad aspektami związanymi z historią skupili się dr hab. Konrad Knoch wraz z Magdaleną Charkin-Jaszczą z Europejskiego Centrum Solidarności oraz Łukaszem Kępskim z Muzeum Stutthof w Sztutowie.

Podczas wystąpienia Inkluzywność a wartości na przykładzie działalności Europejskiego Cenrum Solidarności uczestnicy zapoznali się z szeroką gamą rozwiązań zastosowanych w obiekcie, po to, aby każde pokolenie mogło zrozumieć sens przemian na świecie po 1980 roku.

Do wymienionych rozwiązań należą m.in. krótkie, zwięzłe opisy na wystawach, wielojęzyczność ekspozycji, bogata oferta przewodników audioguide, archiwum ok. 1600 wywiadów z opozycjonistami oraz odznaczenia: Odznaka Solidarności i Praw Człowieka oraz Medal Wdzięczności dla obcokrajowców włączonych w przemiany społeczno-polityczne w latach 80.

Należy podkreślić, że nie jesteśmy muzeum, a instytucją kultury i podlegamy pod inne ustawy. Z tego względu możemy sobie pozwolić, żeby w przewodniku w języku białoruskim była obecna biało-czerwono-biała flaga, która obecnie jest symbolem opozycji przeciw reżimowi Łukaszenki – tłumaczy Magdalena Charkin-Jaszcza.

Stutthof jako pomnik wykluczenia

Temat dostępności historii kontynuował dr Łukasz Kępski z Muzeum Stutthof w Sztutowie. Podkreślił fakt, że geneza obozu zaczyna się od izolowania i podziałów grup społecznych. Zdradził również plany wobec przyszłości obiektu. Obecnie trwają prace nad stałą wystawą muzeum, która będzie uwzględniała nowe pokolenia. Muzeum pragnie się skupić na generacji w której nie ma już żywych świadków okrucieństw II wojny światowej.

Mówię trochę o sobie, że sprzedaję ból i cierpienie. Nowe pokolenia muszą jednak zrozumieć wagę tego miejsca, przede wszystkim, dlaczego to się stało oraz jak ważne jest przeciwstawianie się populizmowi – mówi Łukasz Kępski.

Pamięć wśród nas

Od przedstawiania historii dr Jan Miklas-Frankowski wraz ze studentkami Julią Dudek i Adrianną Kordowską przeniósł zgromadzonych do problematyki pamięci. W ramach wykładu Włączenie rodzinnej pamięci traumatycznych wydarzeń do narracji wspólnotowych i pamięci zbiorowej przedstawił swój powstający projekt traumy transgeneracyjnej. Punktem wyjściowym stało się nadużywane słowo masakra.

Mowa, którą posługujemy się na co dzień, odsłania niebezpieczne napięcie, jakim oddycha współcześnie polskie społeczeństwo – tłumaczy Julia Dudek, podkreślając, że słowo masakra pierwotnie oznaczało zbrodnie wojenne, w szczególności ludobójstwo.

Punktem kulminacyjnym wykładu było odsłuchanie fragmentu audio, wywiadu z trzecim pokoleniem rodziny Gwiazdów, w którym po dziś dzień żyją traumatyczne wspomnienia z obozu Stutthof. Dr Miklas zapowiedział także przyszłe publikacje związane z poruszaną tematyką.

Polsko-ukraińska historia w czasie zagrożenia

Podsumowaniem bloku pamięci zajęła się dr Anna Skibińska z Uniwersytetu Wrocławskiego. Przedstawiła swoje wyniki badań w kontekście inkluzywności i ekskluzywności medialnych narracji w wybranych tygodnikach opinii. Badała ona komunikaty  po inwazji Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku. Badaczka wskazała m.in. różne role Polaków w konflikcie kreowane przez gazety. W Polityce dominowały m.in. wizerunki Polaków dających przykład i siłę Ukraińcom, ale również naszego narodu jako asymilatorów, niszczycieli czy przeciwwagi dla Rosji. Prawicowy tygodnik Gazeta Polska skupił się na Polakach jako ofiarach i obrońcach pamięci. Dodatkowo Gazeta Polska ekskluzywnie publikowała artykuły o rzezi wołyńskiej.

Po każdym z wykładów był przewidziany czas na dyskusję publiczności.

Program podstolika

1. Wspólna przestrzeń czy wizualna bańka? O komunikacyjnych barierach w odbiorze przekazów wizualnych, dr Aleksandra Żukowska
2. Problem włączenia różnych grup społecznych, środowisk artystycznych oraz mniejszości etnicznych, narodowych, seksualnych w działalność Słowackiej Rady Sztuki – instytucji odpowiedzialnej za wspieranie i finansowanie kultury na Słowacji, Ass. prof. Marek Debnár z Uniwersytetu Konstantyna Filozofa w Nitrze
3. Inkluzywność a wartości na przykładzie działalności Europejskiego Cenrum Solidarności, dr hab. Konrad Knoch oraz Magdalena Charkin-Jaszcza z Europejskiego Centrum Solidarności
4. Dostępność jako warunek etyczny i merytoryczny miejsc pamięci, dr Łukasz Kępsk z Muzeum Stutthof w Sztutowie
5. Włączenie rodzinnej pamięci traumatycznych wydarzeń do narracji wspólnotowych i pamięci zbiorowej, dr Jan Miklas-Frankowski wraz ze studentkami Julią Dudek oraz Adrianną Kordowską
6. Inkluzywne oraz ekskluzywne narracje medialne o wydarzeniach z polsko-ukraińskiej historii, dr Anna Skibińska z Uniwersytetu Wrocławskiego
7. Dwujęzyczne polsko-ukraińskie wydanie „Monitora Wołyńskiego” jako platforma komunikacji międzykulturowej w warunkach wojny, dr Maria Rozhylo, Anastasiia Yaroshchuk z Wołyńskiego Narodowego Uniwersytetu im. Łesi Ukrainki
8. Collective Trauma as Part of the Nation’s Hystorical and Cultural Code: Ukrainians ‘ Historical Expertise and Identity. Inclusive Methods of Trauma Transformation and Therapy, Alona Nevdachyna, Daria Shvets z Charkowskiego Narodowego Uniwersytetu Ekonomicznego im. Semena Kuznetsa
9. Inkluzywne strategie kształtowania pozytywnego wizerunku Chin, prof.dr hab. Iryna Ivanowa z Charkowskiego Narodowego Universytetu